Nowosielski Feliks, pseud. w «Młodej Polsce» Zdzisław (1800–1864), oficer WP i działacz emigracyjny. Był synem uczestnika powstania Kościuszkowskiego Pawła h. Ślepowron i Joanny Osieckiej, jednym z trzech braci, którzy wszyscy poświęcili się karierze wojskowej. Ur. 20 XI w Brwinowie koło Warszawy. Od r. 1814 kształcił się w Kaliszu w Korpusie Kadetów, a następnie w randze chorążego rozpoczął służbę w batalionie saperów. Jednocześnie uczęszczał do Zimowej Szkoły Artylerii. W r. 1824 otrzymał stopień podporucznika. W styczniu 1829 został wciągnięty do sprzysiężenia Piotra Wysockiego, zorganizował w batalionie saperów sekcję przysięgłych, w czasie nocy listopadowej odznaczył się w zdobyciu Arsenału, dokąd podążył razem ze Szkołą Artylerii. W powstaniu dał się poznać jako znakomity oficer o brawurowej odwadze. Na początku powstania otrzymał stopień porucznika. Jego batalion pracował przy umocnieniach Modlina. Za stawianie mostu w Ostrołęce, pod ostrzałem artyleryjskim, otrzymał Złoty Krzyż Virtuti Militari i mianowany został kapitanem. Za fortyfikacje Marymontu i Parysowa we wrześniu 1831 został mianowany podpułkownikiem, ale nie zdążył otrzymać nominacji. O fakcie tym dowiedział się dopiero w r. 1847, po otrzymaniu od gen. Macieja Rybińskiego wyciągu z akt sztabu generalnego. Na emigracji znany był jako kapitan. Dn. 5 X przekroczył pruską granicę, a w maju 1832 drogą morską udał się do Francji (przez le Havre) do Besançon. W kraju wyrokiem Sądu Kryminalnego z dn. 4 (16) IX 1834 został skazany na karę śmierci przez powieszenie.
W Besançon wszedł niebawem do porębu węglarskiego, na którego czele stanął Karol B. Stolzman. N. i Franciszek Gordaszewski stali się najbliższymi pomocnikami Stolzmana. W związku z przygotowującą się rewolucją niemiecką, która w myśl zamierzeń węglarstwa miała stać się zarzewiem rewolucji europejskiej, N. został wysłany do Frankfurtu wraz z Józefem Michałowskim i Augustem Szulcem. Wybuch rewolucji we Frankfurcie (3 IV 1833) skończył się zupełnym fiaskiem, a N. ranny, cudem umknąwszy z miasta, podążył do Besancon, aby powstrzymać Zakład od wymarszu na pomoc frankfurtczykom. Przybył o dwa dni za późno (9 IV); ruszył więc w ślad za swoimi towarzyszami, którzy, utworzywszy Hufiec Święty, przekroczyli granicę szwajcarską. W maju 1833 N. wszedł w skład Rady Gospodarczej Hufca Świętego, której przewodził Ludwik Oborski. W końcu lipca i na początku sierpnia dyskutowana w Radzie Gospodarczej sprawa udziału emigrantów polskich w wyprawie sabaudzkiej, organizowanej przez J. Mazziniego, doprowadziła do rozłamu w łonie emigracji polskiej. N. należał do grona najgorliwszych rzeczników współpracy z «Młodymi Włochami». Był również przeciwnikiem politycznym obozu arystokratycznego, czemu dał wyraz podpisując masowy protest (4 XI 1833) przeciwko ks. Adamowi Czatoryskiemu. Potępił też pomysł Józefa Bema zorganizowania legionu polskiego na rzecz Portugalii (1833). N. nie wziął bezpośredniego udziału w wyprawie sabudzkiej, gdyż został aresztowany wraz z towarzyszami (luty 1834) przez Szwajcarów i uwięziony w miejscowości Rolle w kantonie Vaud. Uniknąwszy losu niemal wszystkich emigrantów polskich wydalonych ze Szwajcarii, N. pozostał w niej, ukrywając się pod przybranym nazwiskiem.
Wkrótce N. wszedł na miejsce ustępującego Emeryka Staniewicza w skład Komitetu Tymczasowego «Młodej Polski», zawiązanego w połowie marca 1834. Dn. 14 IV Komitet Tymczasowy wraz z «Młodymi Włochami» i «Młodymi Niemcami» podpisał Akt Braterstwa «Młodej Europy», tworząc zaczątek federacji republikańskiej wszystkich narodów, a 12 V wydał pierwszą odezwę «Młodej Polski» i zapoczątkował agitację na jej rzecz we Francji. Jesienią t. r. w skład Komitetu Tymczasowego wchodzili obok N-ego K. Stolzman i Józef Dybowski, reprezentując «Młodą Polskę» przy Komitecie Centralnym «Młodej Europy». Ster rządów przeszedł niebawem w ręce Joachima Lelewela i ludzi z nim związanych. Dn. 13 II 1835 Komitet Tymczasowy zaprosił Lelewela do swego grona, do chwili ukonstytuowania się Komitetu Stałego. N. znajdował się na liście kandydatów na członków Komitetu Stałego, lecz nie został wybrany. W dn. 12 V 1836 N. wraz z czterema szeregowymi członkami «Młodej Polski», przebywającymi w Szwajcarii, przesłał Komitetowi Stałemu projekt połączenia «Młodej Polski» z powstałą we Francji Konfederacją Narodu Polskiego, organizacją centrową zmierzającą do zjednoczenia demokratów wszystkich odcieni. Do formalnego połączenia nie doszło, a niebawem represje rządu francuskiego przyśpieszyły upadek «Młodej Polski». W sierpniu policja w Genewie wpadła na trop N-ego i wkrótce został zmuszony do wyjazdu do Anglii. Na początku 1837 r. doszło do przykrej wymiany korespondencji między N-m a Lelewelem. Sprawa dotyczyła 1 000 fr., które Lelewel wysłał Polakom w Szwajcarii i których wydatkowanie nie zostało ujawnione w drukowanym „Zdaniu sprawy z czynności emigracji polskiej w Szwajcarii” z r. 1834. N. wraz z E. Staniewiczem ogłosili w „Republikanie” wyjaśnienie, że suma ta została wydatkowana przez Radę Gospodarczą słusznie i uczciwie, lecz na sprawy tajne. W końcu lutego 1837 N. występując jako pełnomocnik Komitetu Centralnego «Młodej Europy» doprowadził do układu pomiędzy «Młodą Europą» a Komitetem Ogółu Emigracji Polskiej. Układ ten nie miał większego znaczenia, bo faktycznie «Młoda Europa» już wówczas nie istniała i prawdopodobnie N. działał na własną rękę.
Brał też N. udział w akcji zjednoczeniowej w r. 1837 prowadzonej na terenie angielskim pomiędzy Ogółem Londyńskim a Gromadami Ludu Polskiego, w perspektywie mając na celu zjednoczenie wszystkich demokratów w Anglii i w innych krajach. Akcje zjednoczeniowe na gruncie angielskim łączyły się z uzyskaniem choćby częściowej niezależności finansowej od Tow. Literackiego, znajdującego się pod wpływem ks. A. Czartoryskiego. N. podpisał protest z września 1840 przeciw stronniczej działalności Towarzystwa; był też w gronie przeciwników uczczenia zasług lorda D. Stuarta (marzec 1840). Z inicjatywy głównie N-ego, Aleksandra Dybowskiego i Kornela Piotrowskiego, na Zgromadzeniu Ogólnym podjęto uchwałę o podatku braterskim wg projektu opracowanego przez N-ego. Również z inicjatywy N-ego została zawiązana 22 VII 1837 Komisja Tymczasowa w celu ustanowienia Komisji Potrzeb Moralnych i Materialnych Emigracji Polskiej scalającej dawnych członków «Młodej Polski», niektórych członków Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP) i Ogółu Londyńskiego. N. był też autorem ustaw tej Komisji i nieustannie dopingował do współdziałania nieruchawy Komitet Ogółu. Komisja Tymczasowa, przekształcona w Komisję Zaradczą, doprowadziła w styczniu 1838 do zmian w Komitecie Ogółu, na czele którego stanęli Józef Dwernicki, K. Stolzman i Józef Gleinich, a kasjerem został N., mając do pomocy dziesiętników w zbieraniu podatku braterskiego. Akcja zjednoczeniowa Ogółu upadła w konkurencji z powstającym na terenie Francji Zjednoczeniem Emigracji polskiej, a w listopadzie 1838 nastąpił kolejny rozłam i część demokratów wraz z N-m opuściła Ogół, wchodząc do Gminy Zjednoczenia. W sierpniu 1839 N. opublikował w „Nowej Polsce” artykuł Kilka słów do Braci przechylających opinię za działaniami Czartoryskiego, będący ostrzeżeniem przed pogłoskami o amnestii i powrotem w związku z nią do kraju.
W r. 1840 N. zabiegał bezskutecznie o pozwolenie zamieszkania we Francji. Jako członek Zjednoczenia występował przeciwko Józefatowi Bolesławowi Ostrowskimu i jego wejściu do Komitetu Zjednoczenia. Mieszkając w Anglii w Londynie od sierpnia 1838 otrzymywał subsydium rządowe. W ciągu ćwierć wieku kilka razy opuszczał na krótko Londyn; Wiosnę Ludów spędził w Liverpool, a przełom r. 1853/4 na wyspie Jersey. Dn. 12 III 1848 ogłosił w „Demokracie Polskim” swą odpowiedź na apel Komitetu Ogółu Emigrantów Polskich w Wielkiej Brytanii i Irlandii, w której dowodził jego szkodliwości i wzywał rodaków pod swój sztandar, przyznając priorytet zasadom głoszonym przez TDP. Sam też wstąpił do TDP 16 III. Nie wiadomo dokładnie, kiedy N. wystąpił z Towarzystwa, ale w każdym razie już w r. 1857 do TDP nie należał. Zniechęcony walką stronnictw i niezgodą wśród emigracji, usuwał się stopniowo z życia politycznego. Na Jersey ukazała się w r. 1853 jego książka O kształceniu serca, będąca swego rodzaju katechizmem; postulował w niej obowiązek każdego Polaka pracy nad sobą i rozwijania cnót, które stanowią o sile całego narodu. W maju 1854 N. przeniósł się ponownie do Londynu, gdzie pozostał do końca życia. W r. 1858 N. wystąpił w obronie Lelewela w związku z głośną sprawą bankietu, który odbył się w Paryżu 5 X dla uczczenia pamięci Tadeusza Czackiego, i broszurą gen. Henryka Dembińskiego, pt. „Kilka słów o bankiecie…” obciążającej Lelewela odpowiedzialnością za wypadki z 15 VIII 1831. N. w liście Do Jenerała Dembińskiego datowanym 28 X („Demokrata Pol.”, „Przegl. Rzeczy Pol.”) odpowiedzialnością za wydarzenia 15 VIII obarczał przywódców powstania, do grona których należał również generał. N. przez cały czas pobytu w Anglii znany był z tego, że szczególną opieką otaczał najbiedniejszych emigrantów, dzieląc się z nimi wszystkim, co posiadał. Na jego ręce ludzie różnych orientacji politycznych najchętniej przesyłali datki dla najuboższych, wiedząc, że zostaną sprawiedliwie rozdzielone. Po wybuchu powstania styczniowego objął funkcje kasjera w utworzonej 1 II 1863 Delegacji Emigracji Polskiej, z L. Oborskim na czele, a zbierającej fundusze na rzecz rodaków wybierających się do kraju. Ostatnim wystąpieniem N-ego było podpisanie w kwietniu 1864 adresu, wręczonego przez emigrantów polskich J. Garibaldiemu po jego przyjeździe do Anglii. N. zmarł 22 IV 1864 w Londynie. Na pogrzebie zgromadzili się licznie rodacy reprezentujący wszelkie ugrupowania polityczne, jak również wielu Anglików, przyjaciół Polski. Został pochowany na cmentarzu Highgate obok Wojciecha Darasza i Stanisława Worcella.
Akwarela w B. Pol. w Paryżu (w rkp. Pamiętnika J. Bartkowskiego 420 III na odwrocie k. 290); Litografia przez Villaina (1832) w B. Czart. w Kr.; – Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego, Lw. 1880 s. 44; Straszewicz J., Les Polonais et les Polonaises de la révolution du 29 novembre 1830, Paris 1832; Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Uruski, XII; – Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny … krzyżem wojskowym „Virturi Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Lista członków TDP z lat 1832–1851, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., I 113; Lista emigranów polskich w Wielkiej Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899, w: tamże II 88; Lista imienna winowajców…, [b.m. 1834]; – Cygler B., Płk Ludwik Oborski szermierz wolności (1789–1873), Gd. 1976; Gadon, Emigracja pol., II–III; Harbut J. S., Noc listopadowa w świetle i cieniach procesu przed Najwyższym Sądem Kryminalnym, W. 1926; Leśniewski Cz., L’émigration en Suisse 1832–1850/1, w: Pologne – Suisse, W. 1938 s. 75–101; Lewak A., Od związków węglarskich do Młodej Polski, W. [1923]; Łoś R., Artyleria Królestwa Polskiego 1815–31, W. 1969; Owsińska A., Sprawa polska i liberalne Niemcy w l. 1832–3, „Przegl. Zach”. 1956 t. 3 s. 263–5; Potrykowski J. A., Tułactwo Polaków we Francji, Kr. 1974 I; Sokołowska S., Młoda Polska, Wr. 1973; Tokarz W., Sprzysiężenie Wysockiego i noc listopadowa, W. 1925; Wawrykowa M., Powstanie frankfurckie i udział w nim Polaków, w: Z dziejów wojny i polityki, W. 1964 s. 62–73; – Bartkowski J., Wspomnienia z powstania 1831 r. i pierwszych lat emigracji, Kr. 1966; Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883 I; [Choynacki F. S.] Lubiewa S., Wspomnienia o emigracji polskiej w Anglii po upadku powstania z r. 1830 i 1831-go, P. 1890 s. 20–6; XXVII rocznica powstania listopadowego, „Demokrata Pol.” 1857 ark. 20 s. 77; Grabowiecki J., Moje wspomnienia w emigracji od r. 1831 do 1854 spisane w Marsylii, W. 1970; Konarski Sz., Dzienniki z lat 1831–1834, Wr. 1973; Lelewel, Listy emigracyjne, II, IV, V; Mochnacki M., Dzieła III, Powstanie narodu polskiego, P. 1863 II 26–8; Przyjazd Garibaldiego do Anglii i adres Polaków, „Głos Wolny” 1864 nr 39 s. 156–8; Rocznik Wojskowy Królestwa Polskiego na rok 1824–30; Składka na pogrzeb i pomnik śp. F. N-ego, „Głos Wolny” 1864 nr 40 s. 162, nr 41 s. 166, nr 43 s. 174; Tułacze polscy w Szwajcarii, „Nowa Polska” półark. 12/3 s. 51–2; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830/31, W. 1931/3 I, III; – Nekrologi: „Dzien. Pozn.” 1864 nr 101 s. 3, „Głos Wolny” 1864 nr 40 s. 161–2, „Roczn. Tow. Hist.-Liter. w Paryżu” 1866 s. 349; – Arch. Départementales du Doubs w Besançon: M 814, M 823; Arch. du Service Historique de l’Armée w Vincennes: Régiments étrangers, réfugiés polonais; B. Pol. w Paryżu: Akta Ogółu Emigracji Polskiej 589 IV 57–62, 65–69, 391–475, 593 III 427–429, 431–432, 451–452, 477–479, 507–508, 547–548, 594 V 1195–1201, 595 I 53–54, II 237–240, 596 III 519–520, 553, 557–559, 585–586, 597 III 1142–1149, 601 s. 7, 607 IV 1299–1302, V 1463–1465, 1519–1520, 1523, 1537, 1591; Wypisy z Public Record Office w Londynie udostępnione przez dr M. Copson-Niećko.
Stefania Sokołowska